Πρώτη αποστολή στα Ιεροσόλυμα
Αποστολή στα Ιεροσόλυμα
Έφτασα στα Ιεροσόλυμα στις 2 Ιουλίου 2018, ημέρα Δευτέρα. Κατέλυσα στο ιστορικό ξενοδοχείο «Imperial»1, στην καρδιά της παλιάς Πόλης, μόλις δυο λεπτά με τα πόδια από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο. Ήταν περίπου 2 μ.μ. Ο Αρχιεπίσκοπος Αρίσταρχος γνώριζε την ώρα της άφιξής μου, γι’ αυτό και μόλις έφτασα δεν τον ενημέρωσα. Δεν ήθελα να ενοχλήσω μέσα στο μεσημέρι. «Τακτοποιηθείτε στο ξενοδοχείο, ξεκουραστείτε, και θα συναντηθούμε το απόγευμα», μου είχε πει στο τηλέφωνο. Έτσι και έγινε. Με πήρε ο ίδιος δυο ώρες αργότερα, και αφού με ρώτησε αν όλα πήγαν καλά με το ταξίδι και το ξενοδοχείο, με ρώτησε τι ήθελα να κάνω πρώτα: «Θέλετε να πάτε στο Ναό της Αναστάσεως να ζητήσω να σας ξεναγήσει ο σκευοφύλακας ή να έρθετε στο Πατριαρχείο;» «Το πρώτο», του απάντησα. Γέλασε. «Ωραία, θα τηλεφωνήσω στον σκευοφύλακα να τον ρωτήσω τι ώρα μπορεί να σας δεχθεί και σας καλώ πάλι». Μετά από πέντε λεπτά με ενημέρωσε ότι ο «γέρων σκευοφύλακας Αρχιεπίσκοπος Ιεραπόλεως Ισίδωρος είναι αυτή τη στιγμή στο ναό και σας περιμένει. Του είπα ότι είστε δημοσιογράφος».
Ο Ισίδωρος, ο οποίος «τῷ 2005 διωρίσθη Παρασκευοφύλαξ καί τῷ 2013 Γέρων Σκευοφύλαξ τοῦ Παναγίου Τάφου», όπως αναφέρεται στο επίσημο βιογραφικό του, με περίμενε λίγα μέτρα από την είσοδο του ναού. Η ξενάγηση ξεκίνησε με μια τυπική περιγραφή της τελετής, πριν από την αφή του Αγίου Φωτός. Τα περισσότερα ήταν γνωστά και αναφέρονται αναλυτικά σε διάφορες εκκλησιαστικές πηγές. Κάποια άλλα όμως είχαν ενδιαφέρον.
«Εγώ βάζω το καντήλι στον Πανάγιο Τάφο»
Για παράδειγμα, πιστεύεται ευρέως ότι μέσα στο Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου μπαίνουν μόνο δύο: ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης και ο Αρμένιος Πατριάρχης. Σε αυτήν την πεποίθηση όμως υπάρχουν δύο λάθη. Πρώτον, μαζί με τον Ελληνορθόδοξο Πατριάρχη δεν μπαίνει ο Πατριάρχης των Αρμενίων, αλλά ένας απλός ιερέας. Ο Αρμένιος Πατριάρχης, την ώρα της τελετής, βρίσκεται στον εξώστη, αριστερά του ναού· εκεί, όταν «βγαίνει» το Άγιο Φως από τον αριστερό φεγγίτη από τα χέρια του ιερέα, τρέχει και του το παραδίδει ένας Αρμένιος. Πολλοί πιστοί βλέπουν τη λαμπάδα του Αρμένιου να κινείται, χωρίς όμως να βλέπουν και τον ίδιο, και σχηματίζουν την εντύπωση ότι, πριν βγει ο Πατριάρχης να μεταδώσει το Φως από την κυρία Πύλη, αυτό εμφανίζεται ως εκ θαύματος στον εξώστη. Ναι, εμφανίζεται, αλλά κάθε άλλο παρά για θαύμα πρόκειται.
Το δεύτερο, και σημαντικότερο, λάθος είναι ότι στο Ιερό Κουβούκλιο, την ώρα της αφής, δεν βρίσκονται δύο, αλλά τρεις: ο Έλληνας Πατριάρχης -που ήδη έχει εισέλθει στον Πανάγιο Τάφο-, ο Αρμένιος ιερέας και ο αρχηγός της Ισραηλινής αστυνομίας της παλιάς Πόλης, οι οποίο στέκονται στον προθάλαμο του ταφικού μνημείου. Ιδού η εξήγηση του Ισίδωρου: «Αυτό άρχισε να εφαρμόζεται επί Πατριάρχου Θεοφίλου, επειδή ορισμένες φορές ο Αρμένιος ιερέας είχε προσπαθήσει να εισέλθει στο χώρο του Τάφου για να συμπροσευχηθεί με τον δικό μας Πατριάρχη. Είχαν υπάρξει φραστικές αντεγκλήσεις, ίσως και άσκηση σωματικής βίας. Μάλιστα, το 2002, επί Ειρηναίου, ο Αρμένιος ιερέας επιχείρησε να μπει στον Πανάγιο Τάφο για να λάβουν μαζί το Άγιο Φως. Ο Ειρηναίος δεν τον άφησε και τότε ο Αρμένιος έβγαλε έναν αναπτήρα και άναψε τα κεριά του. Τότε ο Ειρηναίος τού τα πήρε από τα χέρια και τα πέταξε κάτω. Ακούστηκαν όλα αυτά έξω και μπήκαν μέσα δικοί μας με την αστυνομία και προσπάθησαν να σταματήσουν τη φασαρία. Έτσι το Πατριαρχείο αναγκάστηκε να ζητήσει τη συνδρομή της Αστυνομίας στο υψηλότερο επίπεδο. Έκτοτε τα πράγματα ηρέμησαν και ο Αρμένιος ιερέας στέκεται έξωθεν του Παναγίου Τάφου, δηλαδή στον προθάλαμο, και περιμένει τον Πατριάρχη να βγει».
Η παρουσία του αρχηγού της Αστυνομίας επιβεβαιώνεται και από τα πλάνα της τελετής που προβάλουν κάθε χρόνο τα ΜΜΕ. Διακρίνεται πίσω από τον Πατριάρχη και τον Αρμένιο ιερέα. Βέβαια, αν και τον διακρίνουμε να βγαίνει, σε κανένα βίντεο -εκτός από αυτό της Τελετής του 2020, όπου ο ναός ήταν άδειος εξαιτίας της πανδημίας- δεν κατάφερα να τον δω να μπαίνει. «Αυτό γίνεται διακριτικά, όταν σβήνουν τα φώτα», μου εξήγησε ο Ισίδωρος.
Στην συνέχεια της πολύτιμης αυτής ξενάγησης προχωρήσαμε στο χώρο του Ιερού Κουβουκλίου, μέσα στο οποίο βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος. Βλέποντας τον Ισίδωρο ο Αγιοταφίτης φύλακας σταμάτησε τη ροή των προσκυνητών -ήταν εκατοντάδες- για να μπούμε εμείς μέσα. Στον προθάλαμο (χώρος του Αγίου Λίθου), μου έδειξε το σημείο όπου στέκεται ο Αρμένιος ιερέας: αριστερά μετά την είσοδο, πάνω από τον Άγιο Λίθο, κοντά στον φεγγίτη απ’ όπου δίνει το Φως στους Αρμένιους, στο τέλος της τελετής. Στην απέναντι πλευρά στέκεται ο αστυνομικός, δίπλα στον φεγγίτη από τον οποίο ο Πατριάρχης δίνει το Φως στους Άραβες Ορθοδόξους, πριν βγει για να το δώσει από την κύρια Πύλη.
Σειρά είχε ο Πανάγιος Τάφος. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη, αλλά ελεγχόμενη. Ήμουν εκεί για έναν και μοναδικό λόγο: να μάθω τι γίνεται το Μεγάλο Σάββατο, ακριβώς σε αυτό το χώρο. Έσκυψα και ασπάστηκα τον Τάφο με δέος και σεβασμό. Όταν σηκώθηκα έκανα την πρώτη κρίσιμη ερώτηση: «Και την κανδήλα πού την τοποθετείτε;» Άπλωσε το χέρι και μου έδειξε: «Ακριβώς σε αυτό το σημείο, στο κέντρο του Τάφου». Απαθανάτισα την εικόνα.
Πριν όμως από αυτό, μου είπε και κάτι άλλο: «Πριν μπω εγώ, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι φύλακες του Παναγίου Τάφου μπαίνουν και βάζουν στο χώρο αυτό το δικό τους σβηστό καντήλι». Πρώτη φορά άκουγα κάτι τέτοιο. Όσο κι αν έψαξα αργότερα σε διάφορες πηγές, δεν βρήκα καμία σχετική αναφορά.
«Άρα δύο τα καντήλια, Σεβασμιότατε! Το ένα σβηστό. Το άλλο;» Ήμουν σίγουρος ότι η απάντηση θα ήταν η ίδια με εκείνη του αρχιγραμματέα Αρίσταρχου. Λάθεψα.
«Σβηστό κι αυτό».
Λίγα λόγια για την κανδήλα
Στα νεότερα2 εκκλησιαστικά κείμενα αναφέρεται ως «Ακοίμητος Κανδήλα» ή «λυχνία» ή σκέτο «καντήλι». Χαρακτηρίζεται «ακοίμητος» με την έννοια ότι δεν σβήνει ποτέ. Στις Ορθόδοξες εκκλησίες, η «Ακοίμητη Κανδήλα» καίει πάνω από την Αγία Τράπεζα, μπροστά από τον Εσταυρωμένο. Κάθε Μεγάλο Σάββατο, σε όλους τους ναούς, αιώνες τώρα, από κει ανάβει ο ιερέας το κερί του. Αμέσως έπειτα ακολουθεί το «Δεύτε λάβετε φως».
Η είσοδος κανδήλας στον Πανάγιο Τάφο, πριν από την τελετή του Αγίου Φωτός, δεν αμφισβητείται. Πέρα από το γεγονός ότι το ίδιο το Πατριαρχείο παραδέχεται την ύπαρξή της, όπως θα δούμε παρακάτω, (μάλιστα αναφέρεται και στο The Status Quo in the Holy Places, σελ 68, έτος 1929) μπαίνει μπροστά σε όλο τον κόσμο, και τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια του διαδικτύου, έχει πρόσβαση ο καθένας σε αυτή την εικόνα. Όλοι μπορούν να δουν το καντήλι να μπαίνει στον Πανάγιο Τάφο, περίπου 45 λεπτά πριν από την τελετή, από τα χέρια του σκευοφύλακα. Μάλιστα, πριν εισέλθει ο σκευφύλακας στον Πανάγιο Τάφο για το εναποθέσει στον Πλάκα, στέκεται μερικά λεπτά ακίνητος μπροστά από το Ιερό Κουβούκλιο.
Για να μπαίνει λοιπόν η κανδήλα στον Πανάγιο Τάφο, μπαίνει για κάποιο λόγο, για να επιτελέσει μια “αποστολή”, επειδή «γίνεται χρῆσις ἐν τῇ ἱερᾷ τελετῇ»3. Ειδάλλως, δεν έχει νόημα όλο αυτό το τελετουργικό της εισόδου της στον Ιερό χώρο. Αν μπαίνει αναμμένη (ας αφήσουμε το άλλο καντήλι που προέκυψε από τις συζητήσεις -αυτό των φυλάκων- θα έρθει η σειρά του), πολλά -ίσως όλα- εξηγούνται. Αν όμως μπαίνει σβηστή, ποιος ο λόγος να μπαίνει; Και δεύτερον, πώς θα ανάψει ο Πατριάρχης τα κεριά του από ένα σβηστό καντήλι; Και γιατί ο Αρίσταρχος (από τους παλαιότερους Αγιοταφίτες), με διαβεβαίωσε ότι «μπαίνει αναμμένο»;
- Το ξενοδοχείο στάθηκε η πέτρα του σκανδάλου που οδήγησε τον Πατριάρχη Ειρηναίο στην αποπομπή του, το 2005, καθώς κατηγορήθηκε ότι το παραχώρησε σε εβραϊκά συμφέροντα. ↩︎
- Την πρώτη αναφορά, ως «λυχνία», τη συναντούμε στον Κάλλιστο Μηλιαρά, Ιστορική μελέτη περί του Αγίου Φωτός, 1934, σ. 27. ↩︎
- Φράση από παλαιότερο επίσημο κείμενο του Πατριαρχείου αναρτημένο στο διαδίκτυο, και συγκεκριμένα στην ενότητα «Άγιο Φως», η οποία υπάρχει αυτούσια στη μελέτη του Κ. Μηλιαρά (σ. 27). Λίγο πιο κάτω ο συγγραφέας συνεχίζει ως εξής: «Εἰσέρχεται ἐντὸς μόνος ὁ ἡμέτερος Σκευοφύλαξ ὁ φέρων τὴν ἱερὰν λυχνίαν, ἥν τοποθετεῖ ἐπὶ τοῦ ἁγίου Τάφου». Ας σημειωθεί ότι η λέξη «μόνος» είχε αφαιρεθεί από το παλαιό κείμενο του Πατριαρχείου, στη σχετική ενότητα. (goo.gl/ytj3w7) https://web.archive.org/web/20130102073323/http://www.jerusalem-patriarchate.info/gr/agion_fos.htm ↩︎